Werkvormen voor de geschiedenisles
Hieronder een aantal door mij ontworpen werkvormen voor onder- en bovenbouw, ingedeeld volgens de tijdvakken van De Rooij:
Als didacticus ontwerp ik graag werkvormen voor geschiedenis. Kenmerkend voor mijn didactiek is een combinatie van activerende didactiek, samenwerkend leren, historische ontwikkelingen/fenomenen die centraal staan en historische feitjes die als invulling gebruikt worden om juist de ontwikkelingen/fenomenen centraal te zetten.
Mijn favoriete werkvormen zijn voorbeelden van ontdekkend leren, waarbij leerlingen zonder enige voorkennis de werkvorm beginnen en al spelende historische informatie tot zich nemen. Het mechanisme van de werkvorm leert onbewust de historische ontwikkeling aan, waardoor de leerling aan het einde van de werkvorm in principe alle relevante informatie van een bepaald thema kent en door een inlevingselement ook heeft 'beleeft'.
Werkvormen per tijdvak:
Werkvormen voor alle tijdvakken of tijdvakoverstijgende werkvormen
Tijdvak 1 t/m 10: Stappenplan om identiteitsontwikkeling in de Geschiedenisles te creëren.
Dit is hand-out bij de workshop over Identiteitsontwikkeling in de Geschiedenisles. Remi Hartel en ik hebben een stappenplan ontwikkeld waarmee je in vijf stappen een geschiedenisles kan ontwikkelen waarbij leerlingen ook aan hun identiteitsontwikkeling werken. Geschiedenis niet als doel, maar als middel voor identiteitsontwikkeling en morele vorming.
Tijdvak 1 t/m 10: activerende werkvorm over uitvindingen door de eeuwen heen: Hoeveel verleden zit er in het heden?
Activerende werkvorm waarbij leerlingen aan de hand van alledaagse hedendaagse gebruiksvoorwerpen (smartphone, post-it, petfles, X-box, etc.) kijken waar deze uitvindingen vandaan komen. Hoeveel verleden zit er in dit heden? Leerlingen kunnen een technology tree maken die vanaf het heden helemaal terug te leiden is naar de prehistorie.
Tijdvak 1 t/m 10: Historische Sudoku: activerende werkvorm per tijdvak waarin leerlingen koppelingen tussen begrippen moeten maken.
Activerende werkvorm waarbij leerlingen de belangrijkste begrippen per tijdvak aan elkaar moeten koppelen. Het dwingt de leerlingen om de het aantallen kenmerken per begrip te vergroten totdat ze overlap vinden met andere begrippen. De begrippen met de meeste connecties zullen in het midden belanden, de andere er omheen.
Tijdvak 1 t/m 10: Lokaal (Arnhems) erfgoed in de klas.
In dit document staan 60 historische bronnen die te maken hebben met de Arnhemse geschiedenis. Ze sluiten aan bij de tien tijdvakken en de 49 kenmerkende aspecten uit het nationale curriculum. De insteek is om het (inter)nationale karakter van het curriculum meer betekenis te geven en tastbaarder te maken voor leerlingen. Er staan verschillende werkvormsuggesties beschreven bij de bronnen.
Tijdvak 2: activerende werkvormen over Griekse stadstaten
Inlevingswerkvorm waarbij leerlingen een Griekse stadstaat creëren die het hele hoofdstuk meegaat. Elke les bouwen ze verder aan hun stadstaat. Ze kiezen een locatie, een beschermgod, schrijven een ontstaansmythe, kiezen een regeringsvorm en als regel met je gym-collega dat ze daar de Olympische Spelen na kunnen spelen.
Tijdvak 2: activerende werkvormen over Griekse stadstaten, deel 2
lesboekvervangend materiaal voor de Grieken voor tweetalig onderwijs, onderligger voor de activerende werkvorm hierboven.
Tijdvak 2: activerende werkvormen over Griekse staatsvormen
Inlevingwerkvorm waarbij leerlingen een Griekse stadstaat zijn en discussie over politiek in hun stad proberen te leiden.
Tijdvak 2: activerende werkvorm over de Geschiedenis van Athene
Chronologiewerkvorm waarbij leerlingen de geschiedenis van Athene in de juiste volgorde moeten zetten. Het begin en einde is bekend, maar de 12 kaarten ertussen liggen niet op de goede volgorde. Wat is de juiste chronologische volgorde? Geschikt voor hv brugklas.
Tijdvak 3: activerende werkvorm over Kerstening
Inlevingswerkvormen waarin leerlingen missionarissen zijn die heidense Friezen moeten bekeren
Tijdvak 3: activerende werkvorm over ontstaan en uitbreiding van de Islam
De werkvorm bestaat uit een chronologie-opdracht van het leven van Mohammed en een mysterie over wie de opvolger van Mohammed moet worden
Tijdvak 3 en 4: Mysterie in het klooster van Sankt Gallen: Werkvorm over het leven in een Middeleeuwse Klooster
In deze werkvorm - gemaakt voor de nascholingsconferentie van de Radboud Universiteit - gaan leerlingen als onderzoekscommissie een vermissing in een Karolingisch klooster onderzoeken. Ze gaan opdrachten maken in alle ruimtes in het klooster en proberen zo aanwijzingen te krijgen over wat er gebeurd is.
Als je de word-versie wilt ontvangen, stuur even een bericht.
Als je de word-versie wilt ontvangen, stuur even een bericht.
Tijdvak 3 en 4: activerende werkvorm over Middeleeuwse vrouwen en kenmerkende aspecten
Inlevingswerkvorm waarbij leerlingen op zoek gaan naar een deugdzame middeleeuwse vrouw die in de Stad der Vrouwen mag wonen. Alle kenmerkende aspecten van tijdvak 3 en 4 komen voorbij.
Tijdvak 4: activerende werkvorm over De Limburgse Successieoorlog en de Slag bij Woeringen
Inlevingswerkvorm waarbij leerlingen bij de Limburgse successieoorlog bondgenoten zoeken om de oorlog te winnen. Leerlingen leren verschillende elementen die invloed hadden op de motieven voor heren om oorlog te voeren. Het leenstelsel, familiebanden en geografische ligging staan centraal.
Tijdvak 4: activerende werkvorm Ontstaan van de Middeleeuwse stad
Inlevingswerkvorm waarbij leerlingen een middeleeuws dorp tot bloei moeten krijgen en zo de hele opkomst van de steden doorlopen.
Tijdvak 4: Lesmateriaal voor de historische context (vwo) Steden en Burgers in de Lage Landen 1070-1700
Dit is hand-out bij de workshop over de historische context Steden en Burgers in de Lage Landen 1070-1700. In de workshop staat het middeleeuws stadsrecht van Haarlem centraal. Aan de hand van dit recht krijgen leerlingen een conrete inkijk in de middeleeuwse wereld en zien zij de verschillen en overeenkomsten met onze manier van samenleven en rechtspraak. Naast het stadsrecht van Haarlem zijn er verschillende andere primaire bronnen toegevoegd over deze historische context waar een docent opdrachten bij kan maken of die hij/zij kan gebruiken als bronnen bij toetsmateriaal.
Tijdvak 4: activerende werkvorm over de Mongolen
IN de werkvorm een introductie op de geschiedenis van de Mongolen in contact met de Westerse wereld
NIEUW: Tijdvak 4: activerende werkvorm over de heer Jan van Brederode (gebaseerd op Nobel Streven van Frits van Oostrom).
In deze mysterie-opdracht staat het leven van Jan van Brederode centraal. Hoe kon deze rijke en machtige heer en rechterhand van de Hollandse graaf zodanig ten ondergaan dat hij aan het einde van zijn leven als landloze huurling anoniem stierf in de slag bij Azincourt? Kortom, wie is verantwoordelijk voor de ondergang van Jan van Brederode? Een klassieke mysterie-opdracht, maar met diepgang...
Tijdvak 5: activerende werkvorm over heksenvervolging
In deze inlevingswerkvorm, gebaseerd op het spel Weerwolven, spelen leerlingen een heksenjacht na. Er zijn heksen gesignaleerd in het dorp, maar wie zijn het? Met psychologische oorlogvoering, list en bedrog proberen de burgers van de stad te achterhalen wie de heksen zijn...
Tijdvak 6: Towards Thanksgiving: Spel ontworpen voor Mayflower 400: mooi begin voor Het Britse Rijk
Dit spel is ontwikkeld voor de viering/herdenking van 400 jaar Mayflower. In dit spel spelen leerlingen Kolonisten en Natives uit Amerika en ze doorleven de decennia voor de reis van de Mayflower en het eerste jaar 1620-1621 waarin ze elkaar treffen en het eindigt in oktober 1621, bij de eerste viering van Thanksgiving.
In de bijlage de speluitleg. Het complete spel is te downloaden op de site van Erfgoed Leiden:
https://www.erfgoedleiden.nl/leiden-400-heritage-leiden-program-meet-your-pilgrim-ancestor/bordspel-towards-thanksgiving
In de bijlage de speluitleg. Het complete spel is te downloaden op de site van Erfgoed Leiden:
https://www.erfgoedleiden.nl/leiden-400-heritage-leiden-program-meet-your-pilgrim-ancestor/bordspel-towards-thanksgiving
Tijdvak 7: activerende werkvorm over Verlichting en Franse Revolutie
Kwadrant/chronologie-opdracht waarbij leerlingen primaire bronnen uit de tijd van de Franse Revolutie koppelen aan de idealen van de Verlichting
Tijdvak 7: activerende werkvorm over de Franse Revolutie
Inlevingsopdracht waarbij leerlingen een karakter uit de Franse Revolutie krijgen. Zij vullen (zonder informatie op te zoeken) de vragenlijst over deze persoon in en doorlopen zo de Franse Revolutie door om de vijf jaar een dagboek bij te houden hoe ze de jaren hebben ervaren. De docent kan de karakters gebruiken om aan te refereren. Op deze wijze wordt een abstracte 'revolutie' concreet en tastbaar voor de leerlingen, beter begrijpelijk en verklaarbaar en zullen ze de relevante zaken van de Franse Revolutie eerder onthouden.
Tijdvak 7 en 8: Activerende werkvorm over het Britse Rijk in de 18e eeuw
Workshopmateriaal voor de workshop Britannia Rule the waves! van de CSE nascholingsconferentie van de Radboud Universiteit over het nieuwe havo-eindexamenonderwerp Het Britse Rijk.
Leerlingen leven zich in in een 18e eeuws Brits persoon en gaan een sociaal netwerk aan waarbij kolonialisme, slavenhandel, abolitionisme, Verlichting, Wetenschappelijke Revolutie, Industrialisatie innig met elkaar verweven blijken te zijn.
Leerlingen leven zich in in een 18e eeuws Brits persoon en gaan een sociaal netwerk aan waarbij kolonialisme, slavenhandel, abolitionisme, Verlichting, Wetenschappelijke Revolutie, Industrialisatie innig met elkaar verweven blijken te zijn.
Tijdvak 8: Lesmateriaal voor de historische context (havo) Het Britse Rijk: Slavenschip The Enterprize. Slavenhandel in het Britse Rijk.
Dit is hand-out bij de workshop over de historische context Het Britse Rijk, met als specifieke werkvorm de 'biografie'
van het slavenschip The Enterprize. De leerlingen duiken met primaire bronnen rondom één slavenschip de slavenhandel in. Ze gaan met authentieke kasboeken en brieven van de eigenaar aan de slag en recreëren de reizen van de Enterprize. Vervolgens wordt er uitgezoomd naar alle reizen van de Enterprize, daarna naar alle reizen van de eigenaar om op het meest abstracte punt te komen met statistieken van alle slavenreizen vanuit Europa. Daarna wordt er nog kort ingezoomd op het menselijke niveau, door de biografie van Equiano - een vrijgekochte slaaf - naast de grote gebeurtenissen van de tijd te leggen. Het lesmateriaal bestaat uit losse onderdelen, die los van elkaar gedaan kunnen worden.
van het slavenschip The Enterprize. De leerlingen duiken met primaire bronnen rondom één slavenschip de slavenhandel in. Ze gaan met authentieke kasboeken en brieven van de eigenaar aan de slag en recreëren de reizen van de Enterprize. Vervolgens wordt er uitgezoomd naar alle reizen van de Enterprize, daarna naar alle reizen van de eigenaar om op het meest abstracte punt te komen met statistieken van alle slavenreizen vanuit Europa. Daarna wordt er nog kort ingezoomd op het menselijke niveau, door de biografie van Equiano - een vrijgekochte slaaf - naast de grote gebeurtenissen van de tijd te leggen. Het lesmateriaal bestaat uit losse onderdelen, die los van elkaar gedaan kunnen worden.
Tijdvak 8: activerende werkvorm over het Congres van Wenen
Inlevingswerkvorm waarbij leerlingen als diplomaat het Congres van Wenen simuleren.
Tijdvak 8: activerende werkvorm over romantiek en 19e eeuwse afbeeldingen van kruistochten (Gustav Doré).
Een chronologie- en waarderingsopdracht over de kruistochten met de nadruk op historische thema's binnen de romantiek en de kijk op de kruistochten in die tijd.
Tijdvak 8: activerende werkvorm over de Industriële Revolutie
Inlevingswerkvorm waarbij leerlingen een fabriekseigenaar zijn en zoveel mogelijk winst moeten maken, en tegelijkertijd stakingen moeten voorkomen.
Tijdvak 8: activerende werkvorm over de nationalisme, archeologie en de opkomst van nationale musea in de 19e eeuw
Inlevingswerkvorm (begripsspel) waarbij leerlingen een nationaale museum (Louve, British Museum, etc) zijn en een zo aanzienlijk mogelijke collectieve moeten aanleggen waarbij zij elkaar beconcurreren en speciale karakters kunnen inzetten. De vele artefacten die in de collecties komen geven weer een mooi overzicht van alle relevante kennis uit de eerste drie tijdvakken van De Rooij.
Tijdvak 8: activerende werkvorm over China in de 19e eeuw: De Qing-dynastie en het behoud van het Hemels Mandaat
Dit is een interactieve powerpoint waarbij leerlingen als adviseur van de Qing-dynastie proberen zolang mogelijk het Hemels Mandaat te behouden en hun keizers te dienen tot de laatste keizer toe. Welke leerling is de beste adviseur?
Tijdvak 8: activerende werkvorm over de nationalisme en de eenwording van Duitsland
Chronologie- en waarderingsopdracht waarbij leerlingen de Duitse eenwording bekijken en kijken hoe de Duitsers hun verleden (en symbolen uit het verleden) inzetten om de eenheid te versterken.
Tijdvak 9 en 10: activerende werkvormen voor aanloop WOI en simulatie van de VN
Tweetalig lesmateriaal over geschiedenis van internationale betrekkingen, gericht op VN-simulaties inclusief een compleet uitgewerkte simulatie van de Economic and Social Council van de VN.
Tijdvak 9 en 10: Kaartjes voor activerende werkvormen VMBO-examenspel, van de workshop Gamification 3-11-2017
Kaartjes met personen, gebeurtenissen en verschijnselen van de examenstof VMBO, om zelf verschillende spelvormen bij te bedenken.
Tijdvak 9 en 10: activerende werkvorm over Radicale Groeperingen in de 20e eeuw in Nederland
Lesmateriaal voor de vmbo-examenconferentie (november 2018) over verschillende radicale groeperingen in Nederland in de 20e eeuw. Ze worden (anachronistisch) langs de lat van het Dreigingsniveaus van de NCTV gelegd om een vergelijking te maken met dreigingen tegen de decmoratische rechtstaat nu en de afgelopen eeuw. Daarbij zijn alle groeperingen te koppelen aan grote (inter)nationale gebeurtenissen, ontwikkelingen en fenomenen, waardoor de leerstof beter beklijft bij leerlingen.
Tijdvak 10: Activerende werkvorm over Rusland onder Poetin
Workshopmateriaal voor de jaarlijkse vmbo-conferentie te Utrecht georganiseerd door de HU en de UU. In de werkvorm gaan leerlingen de Russische politiek (opgesplitst in binnenlandse, buitenlandse, economische en culturele politiek) van de afgelopen twintig jaar onder de loep nemen en kijken welke rol Poetin hierin heeft gespeeld. Gekeken wordt of de door Fukuyama voorspelde verwestersing is uitgekomen en leerlingen onderzoeken nog afbeeldingen zodat ze hun conclusie a.h.v een afbeelding/spotprent kunnen presenteren. De afbeeldingen volgen nog in het document.
Artikelen en Powerpoints over verschillende didactische thema's:
artikel over beeldvormen, objectiviteit en inleving
Dit artikel is een eerste versie van een bijdrage aan het boek Historisch Denken (2012, red. D. van Straaten).
PDF van Powerpoint lezing Interactive Storytelling NOT en Gamedidactiekconferentie
Powerpoint van lezing en workshop gehouden in januari 2019 voor op de NOT en op de Gamedidactiekconferentie (edhugames.nl). Inhoud: Interactive storytelling: Hoe kan je verhalen inzetten voor geschiedenis die interactief zijn en waarbij leerlingen invloed kunnen uitoefenen op de verhaallijn, zonder dat het ten koste van het verleden gaat?
PDF van de powerpoint van de workshop over Gamification, 3 november, Hogeschool Arnhem en Nijmegen
Laatste versie van workshop over Gamification voor de vmbo-geschiedenis-conferentie in Utrecht op 3 november 2017
PDF van de powerpoint van de workshop Ethiek van de gamedidactiek, april, Hogeschool Utrecht
De PDF van de workshop over de ethische kant van Gamedidactiek. Gegeven tijdens de Gamedidactiekconferentie van de Hogeschool Utrecht in april 2022
Powerpoint van de Workshop Historische Spellen maken voor in de geschiedenisles, VGN VMBO geschiedenisconferentie april 2024
De powerpoint bij de workshop Historische Spellen in de geschiedenisles die gehouden is bij de VMBO-Conferentie van de VGN en HvA, 10 april 2024. In de powerpoint staat de link naar het stappenplan in Word.
Powerpoint lezing Actief Historisch Denken (in het vmbo), 4 november 2016, Universiteit van Utrecht
De uitgebreide powerpoint met afbeeldingen is te groot om online te zetten, dus vandaar de 'kale' versie in PDF. Uitleg van de ontwerpprincipes van AHD, voorbeelden van werkvormen en mogelijkheden voor het vmbo.
Powerpoint van de workshop Gamification voor het Erfgoed met stappenplan om zelf serious games te maken
Dit is powerpoint gebruikt bij mijn workshop Gamification voor het Erfgoed op het Erfgoedfestival van de Reinwardt Academie. Hij is gebaseerd op eerder gegeven workshops over gamification voor het geschiedenisonderwijs. Er is kort een stappenplan toegevoegd hoe je zelf tot het ontwerpen van een serious game zou kunnen komen.
Powerpoint van Workshop Games maken in Powerpoint
Dit is de powerpoint van een workshop over hoe je met Powerpoint games kan maken. Gamedidactiek Conferentie HU, mei 2023
Actief Historisch Denken
Deel 1 van Actief Historisch Denken in PDF
Geschiedenis Doordacht
Deel 2 van Actief Historisch Denken in PDF
Leerlingen Construeren het Verleden
Deel 3 van Actief Historisch Denken in PDF
Stappenplan voor het ontwikkelen van historische spellen
Stappenplan voor het ontwikkelen van historische spellen